Waarom trok deze titel je aandacht? Omdat je nog net voor de zomer superstrakke billen wil? Of omdat je je ergerde aan de #fitbody-kreet?
Alles kan. Ik heb nu eenmaal mijn pen gebruikt om je aandacht te trekken. Want ik ben bezorgd. Yoga explodeert. Yoga breidt uit. Yoga is overal. Vrouwen worden aangemoedigd om yoga te doen met blinkende plaatjes van strakke lijven in acrobatische houdingen in een turquoise bikini, en liefst op een tropisch strand, met de hashtag #fitbody of #yogabody. Of zelfs #sexyyoga als er billen in close-up aan te pas komen.
Ik zou als yoga-docente blij moeten zijn met deze aandacht voor yoga. En dat ben ik ook wel: het is geweldig dat veel mensen yoga ontdekken, en hoe ze er tot aangetrokken werden doet er eigenlijk niet toe. Het Huis Yoga heeft vele kamers en studenten ontdekken meestal de ware kracht van yoga eens ze les volgen bij een goede leraar. Het is goed dat yoga in de culturele mainstream is beland vanuit de New Age-achtige niche, met als gevolg naast de klassieke praktijk ook allerlei dubieuze ontwikkelingen zoals daar zijn: cannabis-yoga en karaoke-yoga (zoek het zeker eens op). Yoga is tegelijkertijd antiek en verfrissend nieuw. Ik pleit ook zeker voor een open en verdraagzame conversatie over de veelheid aan invullingen die yoga krijgt.
Maar toch voelt het dubbel. Moeilijk. Toch ben ik bezorgd. Ik ben bezorgd over wat we onderweg dreigen te verliezen, over de perceptie dat yoga een tijdverdrijf is voor mensen met geld en vooral over de schade die de verheerlijking en uitbuiting van ‘het yogalichaam’ aanricht.
WAT IS ER AAN DE HAND?
Je hoeft maar dit of dat te doen of te kopen om je uiterlijk te verbeteren, om je goed te voelen en eindelijk gelukkig, gelukkig, gelukkig te zijn.
Allen Ginsberg sprak ooit de volgende wijze woorden: “Wie de media – de beelden – controleert, controleert de cultuur.” Elke dag worden we overspoeld met beelden en boodschappen die ons proberen te beïnvloeden. We absorberen deze boodschappen onbewust, en zowel ons denken als onze emoties en gedrag worden erdoor beïnvloed (klikte jij niet door naar dit artikel?). Veel van deze berichten vertellen ons dat er iets mis is met ons lichaam. We zijn niet goed genoeg. Het wordt subtiel en praktisch gebracht: je hoeft maar dit of dat te doen of te kopen om je uiterlijk te verbeteren, om je goed te voelen en eindelijk gelukkig, gelukkig, gelukkig te zijn.
HET GEVAAR
Het gevaar is tweeledig: mensen gaan zich spiegelen aan deze beelden en streven naar een onrealistisch ideaalbeeld, én mensen worden afgeschrikt door yoga. Met elke poging om ons lichaam te veranderen met een tijdelijke en oppervlakkige quick fix, hopen we eindelijk de magische formule te hebben gevonden om onze gebroken ziel te genezen. Als gevolg daarvan raken we meer en meer onthecht van ons lichaam, van onszelf en ook van anderen.
DE AFVLAKKING
Vraag mensen wat yoga voor hen is, en ze zien meteen een mooie vrouw voor zich die buigt en strekt. Dat geeft je een idee van hoe yoga een commercieel product is geworden, maar vooral: hoe beperkt het concept is geworden. Yoga wordt afgebeeld als een streven naar perfectie, als een reeks oefeningen die je volledig moet beheersen om een state of bliss te bereiken. Als een reeks houdingen die bovendien ‘mooi’ en ‘inspirerend’ moet zijn. De yoga-industrie pikt zo handig alle foefjes op uit de fitness- en modewereld waar de verheerlijking en de dwang van blank, slank, jong geldt. Een activiteit die oorspronkelijk bedoeld is als een manier om het ego te overstijgen, wordt een door ijdelheid gedreven prestatiedrang: het najagen van iets wat per definitie tijdelijk is. Maar dat is het doel van yoga niet: yoga helpt je aan een gezond lichaamsbeeld en gevoel van eigenwaarde.
Een student in mijn yogales zei ooit:
“De eerste keer dat ik yoga probeerde had ik stress, zoals wanneer je een fitnessruimte met afgetrainde mensen binnenstapt. Gelukkig zag ik al snel dat het allemaal gewone mensen zoals ik waren, en voelde ik mij op mijn gemak.”
Een andere student vertelde: “Toen ik verder dan de houdingen ging en diep in meditatie zat, voelde ik iets ongewoons gebeuren: ik was sterk, en heel, en totaal in vrede met mijn lichaam. Ik haatte mezelf niet meer.”
DE SCHOONHEIDSMYTHE ALS VERKOOPSTRUC
De yogawereld blijft op glossy magazinecovers het ‘yogalichaam’ weergeven als norm. Waar zijn de beelden van de vrouw met ronde dijen en lieve buikjes, vrouwen die yoga met regelmaat en passie beoefenen? Door de fixatie op lenige vrouwenlichamen worden volledige bevolkingsgroepen uitgesloten van yogabeoefening. Mannen, bijvoorbeeld! 83% van alle yogabeoefenaars in het Westen zijn vrouwen: het typische beeld is dat van de lange, vrouwelijke yogi à la Gwyneth Paltrow. Zelden zie je beelden van yogi’s met een andere huidskleur, zwaardere mensen, oudere mensen, mensen die niet tot de gegoede middenklasse behoren, gehandicapten, mensen die een zware operatie hebben gehad, transgenders, gemarginaliseerde groepen en ga zo maar door.
Yoga gaat vaak niet meer om de kracht van het individu, maar om het gebruiken van het vrouwenlichaam als middel om iets te verkopen.
Maar wat me misschien nog het meest verontrust is de objectivering van het vrouwenlichaam door de yoga-industrie. Het gaat niet meer om het empowerment en de kracht van het vrouwelijke individu, maar om het gebruiken van het vrouwenlichaam als middel om iets te verkopen: yogamatten, mandala’s, retreats, you name it. Vaak zijn jonge vrouwen dan ook de doelgroep van de yogaindustrie. En helaas zijn het vaak vrouwen met een risico op eetstoornissen en depressies die zich aangesproken voelen, en die bij deze advertenties misschien het gevoel krijgen dat ze zich niet kunnen meten met het model. Maar dat streven naar het perfecte lijf en de illusie dat schoonheid gelijkstaat aan geluk heeft niets met yoga te maken.
DE CONTROLEMYTHE
De beelden van sterke torso’s, afgetekende spieren en cellulitisvrije dijen tonen het publiek één ding: dat het yogalichaam een lichaam is dat rigoureus en streng onder controle wordt gehouden. De fysieke manifestatie van de innerlijke kracht, wilskracht, discipline en de morele geestkracht die nodig zijn om dat lichaam te onderhouden. De impliciete belofte is dat een mooi yogalichaam gelijkstaat aan controle over je leven hebben.
De ‘yoga body’ is fictie, zo simpel is het. Het is niet het resultaat van regelmatige yogalessen, maar van een narcistische obsessie met het lichaam. Natuurlijk verstevigt regelmatig yoga doen je spieren, word je leniger en voel je je fitter. Dat is een gezonde bijwerking van het medicijn yoga (zoals gezonder gaan eten en betere zelfzorg ook natuurlijk gevolgen van yogabeoefening zijn), maar niet het doel. Het doel is verbinding en zelfacceptatie. Dankbaarheid en eerbied voor het lichaam dat je hebt. Natuurlijk word je uitgedaagd: om naar binnen te gaan. Niet om nog meer naar buiten te gaan kijken, te vergelijken en verdrietig te worden. De kwaliteiten van een yogi zitten allemaal vanbinnen.
DE VERANTWOORDELIJKHEID
De beoefening van yoga is veel meer dan enkel de poses. Als het enige wat we als leraars aanleren de asana – de houding – is, dan vertel je studenten dat de vorm het enige is dat telt. Als je de nadruk legt op de houding, dan wordt dit een (lege) doos – letterlijk ‘een pose’ – en denken studenten dat ze in die doos moeten passen. Als een indrukwekkende houding het doel is, wat is dan de boodschap? Wat is dan de leer? Dat je, als je dit uitzonderlijke trucje kan doen met je lichaam, je gelukkiger of spiritueler zal zijn? Mooier? Bewonderenswaardiger?
De yogamat mag geen plaats worden waar we onszelf straffen en haten. De yoga-leer is bedoeld om mensen te empoweren.
De yogamat mag geen plaats worden waar we streven om beter te zijn dan onze buur, iemand anders te zijn dan wie we echt zijn of, het ergste: een plaats om onszelf te straffen en te haten. De yoga-leer is bedoeld om mensen te empoweren. Het is dus belangrijk om uiterst kritisch te blijven voor de recente evoluties. We riskeren anders een generatie yogi’s die gevangen zitten in hun lichaam, die vastzitten in de ‘lagere gebieden’ van de praktijk en nooit zullen opstijgen om de leer echt te ervaren.
Laat ons warriors zijn die ieders ‘recht op de mat’ verdedigen. Meer nog, laat ons alles doen wat we kunnen om de gelijkheid te garanderen en blijven streven naar een ruimte zonder oordeel, waar mensen zowel de liefde voor als de strijd met hun identiteit kunnen uitdrukken. Laat ons de ballen* hebben om dieper in te gaan op de yoga-leer en haar fundamenten: een veel moeilijkere manier om yogabroeken en yogavakanties te verkopen, maar de enige juiste. Yoga is bedoeld als een oefening die ons dagelijks leven ondersteunt: een prachtige wijsheid met diepe, lange en sterke wortels in het genezen – niet in het schaden.
*ik weet dat wij vrouwen geen ballen nodig hebben om sterk te zijn
(Dit artikel verscheen ook op Charlie Magazine)
