Heeft perfectionisme invloed op je leven? Meet je je eigenwaarde af aan een schaal van perfectie? Schrik je als blijkt dat je ergens niet perfect in kunt zijn? Reageer je in je streven naar perfectie met ongeduld, beschuldigen, ergernis, paniek, nederlaag, mislukking, controle, schuldgevoel, bazig zijn, veroordelend, overwerken, te ver gaan in je acties? Heb je die pissige, gezaghebbende stem in je mind die je elke keer uitscheldt als ze merkt dat je het niet 'goed hebt gedaan', of je doel niet hebt bereikt, of…dat niemand merkte dat je iets goed deed?
Wat de perfectionist onderscheidt van iemand die wil uitmunten in iets, is meedogenloze zelfkritiek en een neiging om onbereikbare doelen te stellen. Perfectionisme is vaak zelfdestructief: er is aangetoond dat de gewoonte om te lang stil te staan bij fouten de prestaties net verminderen. Erger nog, het is gekoppeld aan een reeks ernstige psychische aandoeningen, waaronder angst, depressie en anorexia. Er is een duidelijk verband tussen perfectionisme en zelfdoding.
Als perfectionisme je leven vormt, dan vermoordt perfectionisme ook je leven: het doodt de relatie met jezelf én je liefde en compassie voor anderen. Perfectionisme wordt sterk bevorderd door onze cultuur die ons vertelt dat als we perfect zijn volgens bepaalde richtlijnen - geld, roem, ‘goed’ zijn, succesvol zijn, perfect uitgevoerde taken, perfect gekleed en gehuisvest en met een perfect gave huid en haar, perfecte bankrekeningen, perfecte tijdsbestedingen, perfecte opvoedingen – dat dan de perfecte controle helemaal binnen ons bereik ligt.
Het is een lege belofte en het is een leugen
Perfectionisme is een pleister op onze wonden: we compenseren vaak dààr waar we het kwetsbaarst zijn en we maskeren de stukken van ons die we niet kunnen aanvaarden, waar we ons over schamen.
Schaamte is een internalisering van wat als ‘goed’ of ‘slecht’ wordt gezien in onze samenleving, cultuur of familie: als we niet binnen de sociaal voorgeschreven kaders passen voelen we ons angstig, kwetsbaar, beoordeeld als 'anders' en begint het stemmetje: 'Ik ben dom', 'Ik ben het niet waard’ of 'Ik ben niet goed genoeg’. Het is in wezen angst voor afwijzing.
Om het gevoel van schaamte te bestrijden en de angst te bezweren, ontwikkelen we manieren om de schaamte te onderwerpen of te maskeren. Perfectionisme is zo’n methode: door onze kleine kantjes en onze onzekerheden af te schermen van onszelf en anderen, kunnen we de schaamte verborgen houden. Door spectaculaire dingen te doen, uitzonderlijk werk te produceren, buitengewone doelen te bereiken, 24/7 een smetteloos huis te hebben of onze persoonlijke looks tot in de perfectie te verfijnen schuiven we alle kansen op schaamte weg. Maar we schakelen kwetsbaarheid en verbinding uit, waardoor de mogelijkheid kleiner wordt dat we beoordeeld worden. En zo isoleren we onszelf.
Hoe kan je uit de greep van perfectionisme komen?
- Scheid je falen van je eigenwaarde. Natuurlijk is het goed te willen uitmunten, dit is geen pleidooi om je hele leven in iets middelmatigs te herschapen. Iets heel goed willen doen kan een enorme positieve kracht worden in prestaties (je wil toch ook dat een hersenchirurg bij een operatie streeft naar het perfect juist doen?). Maar het is belangrijk te beseffen dat je niet samenvalt met je prestaties. Je eigenwaarde hangt niet af van foutloosheid. Dat vraagt dat je je verlangen om de dingen goed te doen niet laat afhangen van verwachtingen of van je eigen schaamte, maar van je eigen bewustzijn van wat je zou kúnnen bereiken. Dat zijn twee zeer verschillende dingen.
- Wat is belangrijk voor jou? Perfectionisten zijn vaak zo verstrikt in het nastreven van doelen dat ze hun waarden over het hoofd zien. Waarden zijn als een kompas dat ons leidt naar wat echt belangrijk is, ze zijn uniek voor iedereen. Niet leven in overeenstemming met je waarden leidt tot lijden.
- Dat ego. Perfectionisme is een product van onze aardse zelfidentiteit, ons 'ego'. Het 'ego' wordt vaak het 'valse zelf' genoemd, het geeft weer hoe we onszelf zien en hoe we onszelf definiëren, weerspiegeld door de ogen van anderen. Maar vaak connecteert het zelf waarmee we ons identificeren niet echt met de realiteit. We zien onszelf gereflecteerd door de ogen van anderen in tegenstelling tot het zien van ons authentieke zelf van binnenuit. Dus vaak en regelmatig verbinden met je ware zelf, je ziel, is zinvol. De fundamentele relatie is degene met je Zelf en Ziel. Je ontbreekt niets. Je bent al compleet in jezelf. Dus: mediteer. De mind is de oorzaak van de meeste van onze problemen, vooral van een laag zelfbeeld.
- Authenticiteit en zelfcompassie: vriendelijk, niet-veroordelend naar jezelf kijken, juist op momenten dat je het moeilijk hebt of blundert. Authentiek zijn betekent helemaal jezelf zijn, met alle donkere, onaffe en rafelige kanten. Stel jezelf regelmatig de vraag: "Waarom doe ik dit? Probeer ik mezelf aan iemand te bewijzen? Dat ik een goede vriendin, partner, werknemer ben? Voel ik me op dit moment waardeloos en probeer ik te ontsnappen aan deze pijnlijke gevoelens?”
- Falen kan, met de juiste attitude, juist waardevoller zijn dan succes! Hoe groeien we anders? 'Goed' falen leidt tot introspectie in plaats van het verzinnen van excuses. Het biedt de mogelijkheid om vastberadenheid op te bouwen. En het is altijd een ervaring die inzichten geeft.
Het kan erg zinvol zijn aan zelfonderzoek te doen, perfectionisme is vaak een masker voor schaamte. Waar zit je schaamte? Welke gebieden in je leven voelen eng en kwetsbaar aan? Merk je dat je daar het masker van perfectie draagt? Zie je angst, onrust en extra inspanningen dààr waar je het meest onzeker bent?
“Alles is maakbaar in mijn leven, als ik mij maar genoeg inspan”, zei iemand me vorige week.
Niet alles is maakbaar in het leven, denk ik.
De illusie van maakbaarheid maakt gestrest.
Perfèct gestrest, dat wel.
